WPŁYW SPOSOBU ŻYWIENIA NA PŁODNOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN

 

Przez niepłodność rozumie się niepowodzenie w uzyskaniu ciąży po 12 miesiącach odbywania spontanicznych, niezabezpieczonych stosunków seksualnych. Powszechnie, często używa się zamiennie terminu subfertility oznaczającego dosłownie stan obniżonej płodności. W Polsce, według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, problem ten dotyka już 1,5 mln par. Ponadto, należy założyć, że zjawisko to będzie się nasilać, a biorąc pod uwagę zachodzące zmiany demograficzne. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) usytuowała tę chorobę w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, uznając ją jako schorzenie XXI wieku, tj. chorobę  cywilizacyjną.
Odpowiednio zbilansowana dieta, niekiedy połączona z suplementacją wybranych składników odżywczych, może mieć znaczenie wspomagające w procesie leczenia niepłodności, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.

WPŁYW MAKROSKŁADNIKÓW POKARMOWYCH NA PŁODNOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN

Zastąpienie 5% energii pochodzącej z białka roślinnego za­miast energii pochodzącej z węglowodanów, wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka niepłod­ności o 43% u kobiet powyżej 32 roku życia [Chavarro i WSP. 2008]. Ponadto, zwiększenie spożycia białka przez badane osoby o dodatkową porcję mięsa dziennie (przede wszystkim kurczaka, indyka i w mniejszym stopniu czerwonego mięsa), przy zachowaniu takiej samej energetyczno­ści racji pokarmowej, wiązało się ze wzro­stem ryzyka niepłodności o 32%. Prawdopo­dobnie efekt ten jest związany z korzystnym wpływem białka pochodzenia roślinnego na wrażliwość komórek na insulinę. Co istotne arginina występująca w białku roślinnym, jest substratem do produkcji tlenku azotu, który ma działanie wazodylatacyjne, a więc poprawia przepływ krwi przez narząd rod­ny, sprzyjając oogenezie, a także implantacji [Szostak-Węgierek 2011]. Szczególnie bogate w argininę są pestki dyni, słonecznika, sie­mię lniane, migdały, orzechy włoskie, sezam oraz rośliny strączkowe: soja, soczewica i groch (Kunachowicz i współaut. 2017). Spośród po­karmów roślinnych najkorzystniejszy skład aminokwasowy ma białko soi. Ponadto, na­siona roślin strączkowych zawierają duże ilości potasu, żelaza, miedzi i cynku, wita­min z grupy B (tiamina, ryboflawina, wita­mina PP) oraz witaminę E [Kapusta2012].

 

 

Tłuszcze

W badaniu Jensen i współ­. [2013]  analizowano związek pomiędzy spożyciem tłuszczów
a jakością parametrów nasienia. Mężczyźni, którzy spożywali nasy­cone kwasy tłuszczowe na poziomie co naj­mniej 15,2% wartości energetycznej ich zwy­czajowej diety charakteryzowali się gorszymi parametrami nasienia, w tym niższą o 38% koncentracją plemników oraz niższą o 41% całkowitą ich liczbą, w porównaniu do męż­czyzn spożywających te kwasy tłuszczowe poniżej 11,2% wartości energetycznej diety. Mężczyźni, którzy spożywali nadmierną ilość tłuszczu (tj. od 34 do 44% energii z diety) mieli o 43% niższą całkowitą liczbę plemników i o 38% niższą liczebność plemników w jednostce objętości nasienia, w porównaniu z mężczyznami spo­żywającymi od 19 do 29% tłuszczu w diecie. Spożywanie tłuszczów o konfiguracji trans zwiększyło o 73% ryzy­ko wystąpienia zaburzeń owulacji. Spożywanie przez kobiety dużych ilości tłuszczu może wpływać na zdolność komó­rek jajowych do zapłodnienia. W badaniu Mendiolai współ. [2009] dotyczącym wpływu żywności na jakość na­sienia mężczyzn stwierdzono, że wyższe spo­życie przetworzonych produktów mięsnych (np. kiełbasy, wędliny) o wysokiej zawarto­ści nasyconych kwasów tłuszczowych miało związek z niższą jakością nasienia. U męż­czyzn, którzy częściej spożywali odtłuszczo­ne mleko i mniejsze ilości produktów mlecz­nych, a w konsekwencji mniej produktów będących źródłem substancji lipofilnych, takich jak ksenoestrogeny, jakość nasienia była wyższa. Ponadto, mężczyźni ci spoży­wali więcej warzyw i owoców, a tym samym więcej przeciwutleniaczy i mikroelementów korzystnie wpływających na jakość plemni­ków. Diety o niskiej zawartości tłuszczów i nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) są związane ze skróceniem fazy lutealnej cyklu, oligomenorrhea (rzadkie miesiączki) i przedwczesnym porodem [Langley 2014].  Korzystny wpływ na płodność ma spożycie jedno- i wielonienasyconych kwasów tłusz­czowych, głównie pochodzenia roślinnego.

 

Węglowodany

Podstawę prawidłowo zbilansowanej die­ty powinny stanowić węglowodany, które
są substratem energetycznym w procesach utleniania komórkowego. Chavarro i współ­aut. (2009) wykazali, że ilość i jakość spo­żywanych węglowodanów wpływa na wystę­powanie zaburzeń owulacji. Stwierdzono, że wysokie spożycie łatwo przyswajalnych węglowodanów i wysoki indeks glikemiczny diety były częściej związane ze zwiększeniem ryzyka niepłodności spowodowanej brakiem owulacji.

 

 

WPŁYW WYBRANYCH MIKROSKŁADNIKÓW POKARMOWYCH NA PŁODNOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN

Planując dietę wspomagającą płodność szczególną uwagę należy zwrócić na obecność witamin z grupy B, ponieważ kwas foliowy i witamina B6, razem z wita­miną B12, biorą udział w procesie metylacji DNA i zapobiegają nadmiernemu powsta­waniu homocysteiny [Hajduk 2013]. Duże stężenie tego aminokwasu w płynie pęche­rzyków Graafa prowadzi do nieprawidłowego połączenia plemnika z oocytem, co sprawia, że prawdopodobieństwo poczęcia dziecka znacznie maleje [Buhling i Grajecki 2013].  

 Witamina B6 jest koenzymem zaangażo­wanym w wiele szlaków przemian bioche­micznych. Uczestniczy w metabolizmie tłusz­czów oraz moduluje działanie hormonów steroidowych nadnerczowych i gonadowych [Oka 2001]. Produkty spożywcze bogate w witaminę B6 to głównie: ryby (łosoś, makre­la, pstrąg tęczowy), mięso (drobiowe, wie­przowe), ale także rośliny strączkowe, orze­chy i nasiona. Dobrym źródłem tej witaminy są również czosnek, curry, imbir, chili, peł­noziarniste produkty zbożowe, brązowy ryż, komosa ryżowa czy kiełki pszenicy. Spośród owoców i warzyw, które zawierają istotne ilości witaminy B6 należy wymienić: banany, morele suszone, paprykę czerwoną, pomido­ry, kapustę kwaszoną i ziemniaki [Jarosz 2017]. Nieodpowiednia podaż witaminy B12 w diecie kobiet skutkuje zahamowaniem owu­lacji oraz niewłaściwą implantacją zarodka, natomiast u mężczyzn znacznym obniże­niem ruchliwości plemników [Shuklai Sa­rika2014]. Źródłem kobalaminy (witaminy B12) są wyłącznie produkty zwierzęce: mięso, ryby, mleko i produkty mleczne oraz jaja.                                                                                                                                               

 

Selen odgrywa również znaczącą rolę w funkcjono­waniu układu rozrodczego kobiet. Niedobór tego składnika może prowadzić do powikłań ciąży, poronień i uszkodzenia układu nerwo­wego i odpornościowego płodu. Niskie stę­żenie selenu w surowicy krwi we wczesnym stadium ciąży jest czynnikiem predykcyj­nym niskiej masy urodzeniowej noworodka. Z tych powodów bardzo istotny jest odpo­wiedni udział selenu w diecie kobiet i męż­czyzn w wieku prokreacyjnym [Pieczyński i Grajeta2014]. 

 

Skutkiem dłu­gotrwałej nadmiernej suplementacji selenem może być cukrzyca, a także marskość wą­troby, obrzęk płuc, a nawet zgon (Rataj­czaki Gietka-Czernel 2016). Źródłem se­lenu w diecie są przede wszystkim orzechy brazylijskie. 

 

 

Obecność cynku jest niezbędna do syntezy i prawidłowego funk­cjonowania hormonów, w tym insuliny i ty­roksyny. Wykazano, że cynk warunkuje wła­ściwy przebieg owulacji i cyklu miesiączko­wego, ma wpływ na metabolizm estrogenów, progesteronu i androgenów. Niedobory tego mikroelementu mogą ograniczać rozwój płodu, zwiększać ryzyko porodów przedwczesnych, samoistnych poronień oraz wad rozwojo­wych płodu [Ebish i współ. 2007]. Stęże­nie cynku w osoczu nasienia jest wyższe niż we krwi, ponieważ pierwiastek ten uczest­niczy w obronie gamet przed bakteriami i chroni chromosomy przed uszkodzeniem.  

 

 

 

 

Prawidłowy sposób żywienia, warunku­jący optymalną masę ciała oraz zachowanie równowagi oksydo-redukcyjnej wydają się być ważnym elementem mającym wpływ na płodność kobiet i mężczyzn. Pierwszym eta­pem leczenia niepłodności powinno być po­radnictwo dotyczące sposobu żywienia i sty­lu życia, w tym aktywności fizycznej, spoży­cia alkoholu, palenia papierosów, narażenia na czynniki środowiskowe oraz na stres.

W świetle istniejących danych nauko­wych dieta zbliżona do modelu diety śród­ziemnomorskiej, czyli bogata w warzywa i owoce, ryby, owoce morza, chude mięso, nabiał o średniej zawartości tłuszczu, zbo­ża, oleje roślinne oraz warzywa strączkowe, orzechy i nasiona, jest potencjalnie najko­rzystniejszą dla zachowania prawidłowych funkcji rozrodczych kobiet i mężczyzn. Dieta ta zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpie­nia stresu oksydacyjnego i nieprawidłowej (zbyt wysokiej lub zbyt niskiej) masy ciała.

Nadmierna konsumpcja żywności wyso­koprzetworzonej, bogatej w nasycone kwasy tłuszczowe, izomery trans kwasów tłuszczo­wych, cukry proste oraz niski udział błonni­ka, co jest charakterystyczne dla diety typu zachodniego, zwiększa ryzyko wystąpienia niepłodności i stanowi przeszkodę w jej le­czeniu. Należy wspomnieć, iż niezależnie od modelu diety, w każdym przypadku nadmier­na podaż energii z diety jest powodem wzro­stu masy ciała. Dieta typu zachodniego sta­nowi większe ryzyko niepłodności, ze wzglę­du na wyższe spożycie żywności o wysokiej gęstości energetycznej. Jednak również dieta śródziemnomorska oraz dieta zgodna z zasa­dami prawidłowego żywienia mogą stanowić zagrożenie dla płodności kobiet i mężczyzn, jeśli ich energetyczność będzie przekraczała aktualne zapotrzebowanie organizmu. Skład­niki mineralne i witaminy powinny być do­starczone przynajmniej w ilościach rekomen­dowanych przez polskie normy. W każdym przypadku zalecenia żywieniowe powinny być opracowane indywidualnie, na podstawie oceny stanu odżywienia i badań laboratoryj­nych. Niedobory składników pokarmowych, o ile nie jest możliwe uzupełnienie ich z die­tą, powinny być dostarczone w postaci za­planowanej suplementacji.