Wskazówki żywieniowe przy kamicy żółciowej

Kamica żółciowa to najczęściej występujące schorzenie układu dróg żółciowych, polegające na tworzeniu się w różnych jego odcinkach

złogów, określanych potocznie jako kamienie żółciowe. Złogi te mogą występować zarówno w pęcherzyku żółciowym jak i w przewodach

żółciowych wewnątrzwątrobowych lub zewnątrz wątrobowych.

Najwięcej złogów i zarazem najczęściej tworzy się w pęcherzyku żółciowym.  Mówimy wówczas o kamicy pęcherzyka żółciowego.

W przypadku, kiedy kamienie tworzą się w drogach żółciowych

(kamica pierwotna) lub też przedostaną się z pęcherzyka żółciowego do dróg żółciowych (kamica wtórna), mówimy o kamicy przewodowej. 

Kamienie żółciowe można podzielić na trzy zasadnicze rodzaje:

a)   czyste kamienie cholesterolowe – składające się wyłącznie z cholesterolu

b)   mieszane kamienie cholesterolowe – poza cholesterolem zawierają w swoim składzie wolną bilirubinę, kwasy żółciowe oraz zmienną ilość soli wapnia (jest to najczęściej występujący typ kamieni)

c)   kamienie barwnikowe – głównym ich składnikiem jest wolna bilirubina.

W przypadku kamicy przewodowej rodzaj kamieni zależy od miejsca ich powstawania. Złogi pierwotne są zazwyczaj kamieniami barwnikowymi natomiast złogi wtórne mogą być też cholesterolowe lub mieszane.

Leczenia operacyjnego bezwzględnie wymagają pacjenci, u których choć raz wystąpiły powikłania kamicy:

▪ ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego,

▪ ostre zapalenie dróg żółciowych,

▪ ostre zapalenie trzustki.

Niewątpliwym wskazaniem do zabiegu operacyjnego, pomimo braku objawów

jest tzw. pęcherzyk porcelanowy, ze względu na duże ryzyko wystąpienia raka pęcherzyka żółciowego oraz obecność polipów (o średnicy powyżej 1,5 cm)

w pęcherzyku żółciowym, zwłaszcza zaś współistnienie kamicy żółciowej i polipów w pęcherzyku.

U pacjentów z kamicą objawową rozważane są różne sposoby leczenia:

▪ zachowawcze – w postaci zastosowania leków rozpuszczających złogi oraz diety,

▪ chirurgiczne – mało inwazyjne w postaci usunięcia złogu z przewodów żółciowych lub ich rozkruszania,

▪ w formie zabiegu operacyjnego wykonanego metodą laparoskopową lub

z otwarciem jamy brzusznej, w zależności od aktualnego stanu pacjenta oraz rodzaju i umiejscowienia złogów
 

U części pacjentów operacyjne usunięcie pęcherzyka żółciowego jest równoznaczne z ustąpieniem dolegliwości i trwałym wyleczeniem z kamicy żółciowej.

Należy jednak pamiętać, że usuwając, czy to pojedyncze kamienie z przewodów żółciowych, czy też cały pęcherzyk żółciowy wraz ze złogami, usuwamy jedynie skutek choroby w postaci złogów, nie usuwamy natomiast przyczyny ich tworzenia się czyli zaburzeń w składzie żółci. Trzeba mieć zatem świadomość, że złogi mogą się tworzyć nadal, nawet po usunięciu pęcherzyka  – w przewodach żółciowych wewnątrz– lub zewnątrzwątrobowych.

Do pewnego stopnia możemy jednak wyeliminować lub ograniczyć czynniki wpływające na występowanie zaburzeń w składzie żółci oraz zaburzeń perystaltyki pęcherzyka żółci owego poprzez modyfikację stylu życia oraz sposobu odżywiania!

OGÓLNE ZALECENIA DIETETYCZNE ORAZ  DOTYCZĄCE TRYBU  ŻYCIA:

1. Zmniejszenie spożycia ilości kalorii w diecie oraz prawidłowe zbilansowanie posiłków.

Osoby z kamicą żółciową powinny unikać zbyt dużego, w stosunku do zapotrzebowania energetycznego, spożywania posiłków, szczególnie bogatokalorycznych (obfitujących w tłuszcze zwierzęce i cukry proste).

U osób z kamicą obserwuje się znacznie zawyżone, w stosunku do potrzeb,

spożycie tłuszczu, a stosunkowo niskie spożycie białka. Należy pamiętać, że spożywane posiłki powinny zaspokajać głód, a nie być próbą zaspokajania uczucia sytości.

Ograniczyć należy zatem spożycie:

a)   wspomnianych wyżej produktów z dużą zawartością cukrów prostych (cukier, słodycze, ciasta, czekolada, dżemy, miód), ponieważ powodują zmniejszenie lecytyny, a w konsekwencji przesycenie żółci cholesterolem

b) tłustych gatunków mięs i wędlin, pasztetów i podrobów, które obfitują w nasycone kwasy tłuszczowe (mające działanie miażdżycorodne) oraz w cholesterol

Zwiększyć natomiast należy spożycie:

a)   produktów zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe (tj.: oleje roślinne, oliwa z oliwek)

b) produktów zawierających pełnowartościowe białko (twaróg chudy lub półtłusty, chude mleko i fermentowane przetwory z mleka, chude gatunki mięs:

kurczak i indyk bez skóry, królik, cielęcina, młoda wołowina i wędlin, chude

ryby: dorsz, sandacz, morszczuk, mintaj, białko jaja, jaja całe w ograniczonej ilości z uwagi na znaczną zawartość tłuszczu i cholesterolu  – można je stosować w postaci rozproszonej w potrawach takich jak makaron, pulpety)

2. Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego

Dieta powinna być bogata w błonnik, ponieważ jego brak:

a) upośledza sprawne obkurczanie się pęcherzyka żółciowego, powodując zaleganie w nim żółci i wytrącanie się złogów

b) upośledza perystaltykę przewodu pokarmowego, co spowalnia pasaż

treści pokarmowej przez jelita i sprzyja nadmiernemu rozwojowi flory bakteryjnej w jelicie, a przez to wpływa na opisane wcześniej, niekorzystne zmiany w metabolizmie kwasów żółciowych, prowadzące do powstawania

żółci litogennej.

Dlatego też dieta powinna zawierać produkty obfitujące w błonnik pokarmowy (warzywa, owoce – zwłaszcza z drobnymi pestkami, otręby pszenne i owsiane, kiełki, produkty zbożowe pełnoziarniste).

3. Prawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia

Posiłki powinny być spożywane co najmniej 3 razy dziennie, a najlepiej spożywać 4 do 5 niezbyt obfitych posiłków w ciągu dnia.

Unikać należy spożywania najbardziej obfitego posiłku w godzin

ach wieczornych.

Nie należy również zapominać o spożyciu I śniadania, najlepiej jeszcze przed wyjściem z domu (do pracy czy do szkoły) i o zabraniu ze sobą II śniadania. Posiłki te pozwolą na bardziej równomierne rozłożenie spożywanej energii w ciągu dnia i zabezpieczą jej dowóz na czas, kiedy jej najbardziej potrzebujemy, tzn. kiedy uczymy się czy pracujemy. Pozwolą jednocześnie na

spożycie mniej obfitego obiadu i kolacji, które z reguły zjadane są w zbyt dużej objętości, zbyt szybko i w krótkich odstępach czasowych.

Taki sposób odżywiania w prosty sposób prowadzi do otyłości,

gdyż w godzinach popołudniowych i wieczornych, kiedy zazwyczaj jesteśmy mniej aktywni, nie jesteśmy w stanie spalić spożytej w nadmiarze energii, zatem odkłada się ona w postaci tkanki tłuszczowej.

4. Odpowiednia jakość posiłków

Posiłki należy przygotowywać z produktów świeżych, nie należy spożywać potraw przechowywanych po kilka dni w lodówce oraz kilkakrotnie rozmrażanych i zamrażanych czy wielokrotnie odgrzewanych. W ten sposób można uniknąć infekcji pokarmowych oraz związanych z nimi

biegunek, które prowadzą do utraty sóli kwasów żółciowych i powstawania żółci litogennej.

5. Unikanie gwałtownego odchudzania się

Chęć szybkiego pozbycia się nadmiaru tkanki tłuszczowej wiąże się zwykle z koniecznością stosowania bardzo restrykcyjnych diet ze znacznie ograniczoną zawartością tłuszczu.

Stosowanie tego rodzaju ograniczeń stanowi ryzyko zastoju żółci w pęcherzyku z powodu braku bodźca do jego obkurczania się, jakim jest właśnie tłuszcz. Dlatego w planowaniu posiłków należy pamiętać o uzupełnianiu ich przynajmniej w niewielką ilość tłuszczu w celu uruchomienia

motoryki pęcherzyka żółciowego.

6. Prawidłowe leczenie schorzeń metabolicznych takich, jak:

▪ cukrzyca,

▪ otyłość,

▪ zaburzenia lipidowe.

7. Zwiększenie aktywności fizycznej

Ponieważ kamica żółciowa może przebiegać zarówno bezobjawowo, jak też może być przyczyną różnych dolegliwości bólowych, wymagających niekiedy

interwencji chirurgicznej, w związku z tym, w zależności od etapu i przebiegu

choroby, na resekcji pęcherzyka żółciowego kończąc, zalecenia dietetyczne

są nieco inne.

DIETA W KAMICY ŻÓŁCIOWEJ BEZOBJAWOWEJ

Kiedy nie występują żadne dolegliwości lub inne współistniejące schorzenia przewodu pokarmowego, nie jest konieczne stosowanie większych ograniczeń dietetycznych. Sposób odżywiania w tym przypadku powinien być taki, jak odżywianie osób w pełni zdrowych z zachowaniem

podstawowych zasad prawidłowego żywienia.

1.    Posiłki należy spożywać regularnie, 4 – 5 razy dziennie, w małych porcjach,
w spokojnej atmosferze i bez pośpiechu.

2.    Dieta powinna być łatwostrawna, co oznacza, że:

a)   potrawy powinny być sporządzane metodą gotowania

w wodzie lub na parze, duszenia bez tłuszczu lub duszenia z zastosowaniem krótkiego obsmażania na oleju, pieczenia w folii lub pergaminie;

należy unikać potraw smażonych (w ograniczonej ilości można stosować smażenie na oleju rzepakowym lub oliwie z oliwek),

b)   z diety należy wyłączyć tłuszcze zwierzęce takie, jak:

smalec, słonina, boczek, śmietana, tłuste wędliny, podroby,

wieprzowinę oraz ograniczyć spożycie całych jaj, z tłuszczów zwierzęcych dozwolone jest masło,

c)   dieta powinna zawierać produkty bogate w błonnik (surowe warzywa i owoce – zwłaszcza pestkowe, otręby pszenne, kiełki, pieczywo

razowe, grube kasze), które wpływają na perystaltykę przewodu pokarmowego oraz pęcherzyka żółciowego: wszelkiego rodzaju sałatki i surówki powinny być spożywane codziennie,

d)   potrawy powinny być zawsze świeże, nie odgrzewane po kilka razy, czy kilkakrotnie rozmrażane i zamrażane,

e)   z diety należy wykluczyć warzywa i owoce wzdymające (suche nasiona roślin strączkowych, kapusta, kalafiory, pory, cebula, czosnek, gruszki, czereśnie), oraz zawierające kwas szczawiowy (szczaw, szpinak, rabarbar, kakao, czekolada), a także orzechy i mak.

DIETA W ZAOSTRZENIU KAMICY ŻÓŁCIOWEJ

 

Kiedy pojawiają się dolegliwości bólowe, należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem produktów obfitujących w błonnik (szczególnie jego nierozpuszczalną frakcję).

1.Należy wyłączyć z diety te produkty, które nasilają dolegliwości:

a) produkty tłuszczowe t.j.:

smalec, słonina, boczek, majonez, śmietana, żółtka jaj, czeolada, kakao, a także ciasta z dużą ilością tłuszczu i cukru (np. różnego rodzaju torty, pączki, faworki, ciasta francuskie, kruche, z tłustymi masami polewami i bitą śmietaną, ciasta z makiem i orzechami)

a)   produkty zawierające znaczne ilości błonnika nierozpuszczalnego: pieczywo razowe, grube kasze, otręby pszenne, surowe warzywa i owoce ze skórką i pestkami,

c) warzywa i owoce wzdymające: suche nasiona roślin strączkowych, groszek zielony, fasolka szparagowa, kapusta, pory, cebula, czosnek, kalafiory,

ogórki, gruszki, czereśnie, śliwki oraz napoje gazowane,

e) potrawy tłuste, ostre i pikantne, marynaty i konserwy.

2.Potrawy należy sporządzać metodą gotowania w wodzie lub na parze, duszenia bez dodatku tłuszczu.

Zupy i sosy podprawia się zawiesiną z mąki i wody, mąki i mleka lub mąki i kefiru.

3.Do potraw, których podstawą są jaja, dodaje się same białka.

4.Pieczywo należy stosować pszenne, jasne, czerstwe.

5.Z mięs stosuje się: drób bez skóry, cielęcinę, młodą wołowinę, chude ryby (

dorsz, sandacz, szczupak, morszczuk, mintaj), wędliny chude (chuda szynka, polędwica, wędliny drobiowe).

6.Ograniczyć należy spożycie serów żółtych, topionych, pleśniowych, typu feta.
Z nabiału można spożywać chude mleko  (0,5 –2% tłuszczu), kefir, jogurt naturalny, chudy twaróg.

7.Warzywa należy spożywać w postaci gotowanej i rozdrobnionej,  owoce  w postaci przecierów lub soków.

Owoce wskazane w diecie: jabłka gotowane, pieczone lub w postaci drobno startej surówki, morele, brzoskwinie, banany; winogrona i owoce jagodowe bez skórki i pestek (w postaci przecierów lub soków), owoce cytrusowe.

Warzywa wskazane w diecie: marchew, pietruszka, seler, cukinia,

kabaczek, dynia, pomidory bez skórki i pestek,sałata zielona, ziemniaki, buraki w ograniczonej ilości.

8. W stanie ostrego napadu kolki z diety należy wykluczyć tłuszcz i białko i

przejść na dietę kleikowo–owocową (kleik z ryżu, kaszy manny, płatków owsianych, sucharki rozmoczone w herbacie, w dalszej kolejności przetarte kompoty, jabłko pieczone, kisiel, galaretka owocowa, ziemniaki puree).

Wszystkie potrawy i napoje powinny być ciepłe.

Nie należy podawać potraw i płynów zimnych (pobudzają pęcherzyk żółciowy do skurczu).

Dieta węglowodanowa poprawia sprawność komórki wątrobowej, a ogrzane płyny powodują wydzielanie rozcieńczonej żółci, przeciwdziałając jej zastojowi

w drogach żółciowych i sprzyjają usuwaniu produktów zapalnych.

DIETA PO RESEKCJI PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO

Po zabiegu bardzo istotną rzeczą jest właściwe postępowanie dietetyczne w

okresie adaptacji organizmu do faktu nie posiadania pęcherzyka żółciowego.

Okres ten nie powinien jednak trwać dłużej niż 3 - 4 miesiące, a w przypadku zabiegu przeprowadzanego metodą laparoskopową może być nawet krótszy.

W tym czasie należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem błonnika, czyli taką, jak w okresie zaostrzenia choroby.

W miarę upływu czasu należy dietę rozszerzać, powracając powoli do normalnego żywienia.

W pierwszych miesiącach po cholecystektomii mogą wystepować duże różnice indywidulne w tolerancji tłuszczów, dlatego też ilość tego składnika

powinna być u każdego chorego ustalana indywidualnie i modyfikowana

według możliwości danego organizmu.

Dietę należy rozszerzać powoli, pojedynczo wprowadzając kolejne pokarmy

z listy produktów przeciwwskazanych w okresie zaostrzenia objawów. W przypadku wystąpienia dolegliwości, dany produkt należy odstawić na jakiś cz

as, po czym ponownie spróbować wprowadzić go do diety.

Usunięcie pęcherzyka żółciowego nie powinno być przyczyną lęku, że organizm został pozbawiony „źródła żółci”, potrzebnego w chwili spożycia posiłku zawierającego tłuszcz. W warunkach fizjologicznych bowiem, jedynie 40% żółci, wydzielanej w okresie międzyposiłkowym jest zagęszczana

i magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Pozostałe 60%, produkowanej

przez wątrobę, żółci spływa bezpośrednio do jelita, z pominięciem pęcherzyka żółciowego. Jeżeli nawet taka ilość okaże się niewystarczająca, to z chwilą zadziałania  bodźca pokarmowego w postaci posiłku bogatego  w tłuszcz, następuje stymulacja swoistych endohormonów, które wpływają na zwiększenie produkcji żółci w wątrobie.

Żywienie osób po cholecystektomii, po okresie adaptacyjnym, podobnie jak w żywieniu człowieka zdrowego powinno dostarczać, odpowiednią do wieku, aktualnej masy ciała i aktywności fizycznej organizmu, ilość kalorii oraz składników odżywczych.

Należy natomiast pamiętać, że zabieg usunięcia pęcherzyka żółciowego

to jedynie likwidacja skutków, a nie przyczyny (niewłaściwy skład żółci produkowanej przez wątrobę) tworzenia się kamieni żółciowych i że mogą one tworzyć się nie tylko w pęcherzyku żółciowy małe również  w przewodach żółciowych. Dlatego ważne jest usunięcie lub przynajmniej ograniczenie

czynników wpływających na powstawanie zaburzeń w składzie żółci, takich jak:

→ nadmierne spożycie tłuszczów zwierzęcych w diecie

→ nadmierne spożycie cukrów prostych (cukier, słodycze)

→ mała ilość błonnika w posiłkach

→ zbyt obfite, nieregularnie spożywane posiłki

→ zbyt restrykcyjne diety z nadmiernym ograniczeniem tłuszczu w diecie.

Należy zatem przestrzegać poniższych zasad:

1.Osoby otyłe i z nadwagą powinny dążyć do zredukowania nadmiaru tkanki tłuszczowej, otyłość jest bowiem jedną z przyczyn powstawania kamicy żółciowej.

Dieta u tych osób powinna być niskotłuszczowa, z ograniczeniem cukrów prostych. Oznacza to ograniczenie spożycia produktów takich, jak:
cukier, słodycze, miód, dżemy wysokosłodzone oraz tłuszcze zwierzęce

(masło, śmietana, smalec, boczek), a także sery żółte, topione i pleśniowe,

Oraz zwiększenie spożycia tłuszczów roślinnych  (oleje, oliwa, margaryny roślinne miękkie).

Należy wybierać produkty z niską zawartością tłuszczu

-chude mięso (drób, chuda wołowina, cielęcina), chude ryby

(dorsz, sandacz, lin, szczupak, morszczuk),

- chude mleko, chudy lub półtłusty twaróg, do smarowania pieczywa stosować margaryny roślinne kubkowe, gdyż są mniej kaloryczne i nie  zawierają cholesterolu.

2.W początkowym okresie potrawy należy sporządzać

metodą gotowania, w następnej kolejności w postaci duszenia  bez uprzedniego obsmażania na tłuszczu oraz pieczenia w rękawie foliowym lub naczyniu żaroodpornym, ostatecznie dochodząc do potraw smażonych.

3.Warzywa początkowo spożywać gotowane i rozdrobnione, owoce

w postaci przecierów lub surowych soków.

Powoli należy wprowadzać do diety błonnik w postaci drobno startych surówek, surowych owoców, pieczywa pszenno-razowego, drobnych a następnie grubych kasz i makaronów razowych oraz otrąb owsianych

i pszennych.

4.Tłuszcz i produkty go zawierające należy wprowadzać do diety ostrożnie. W razie wystąpienia nietolerancji objawiającej się biegunkami tłuszczowymi, należy je w dalszym ciągu ograniczać, jednocześnie zwiększając spożycie

pozostałych składników (tj. białka i weglowodanów).

5.Ilość tłuszczu przeznaczoną do spożycia w ciągu dnia należy rozplanować

proporcjonalnie na wszystkie posiłki, unikając nadmiernej jego kumulacji w jednym posiłku.

6.Należy unikać potraw wzdymających (kapusta, groch, strączkowe suche, cebula, pory, gruszki, śliwki, czereśnie).

7. Przyprawy stosować raczej łagodne, ziołowe (koperek, natka pietruszki, majeranek, bazylia, kminek, liść laurowy, ziele  angielskie,

mięta,  sok z cytryny, wanilia, cynamon).

8. Należy spożywać 4 – 5 niezbyt obfitych posiłków dziennie, rozłożonych

równomiernie w ciągu dnia.

W razie pytań zapraszam do kontaktu:  dieterka@wp.pl

[mgr inż. Aneta Durka]